De geschiedenis van een monument is vaak zichtbaar in het gebouw zelf. Denk aan plekken waar vroeger deuren of ramen zaten, een voormalige stal die ooit is verbouwd tot woonkamer of andere zaken die getuigen van het vroegere gebruik.
Wat veel mensen niet weten is dat er nog meer te zien is, bijvoorbeeld sporen van kinderarbeid aan het einde van de negentiende eeuw. Zo zijn in vormbakstenen van rond 1900 vaak vinger- en teenafdrukken te zien van fabrieksarbeiders, ook kinderen die in de productie mee moesten helpen.
Tekst gaat verder onder de foto
,,Als je eenmaal weet waar je op moet letten, dan kom je ze overal tegen, in zowel de gevels als het straatwerk”, zegt monumentenwachter Wilfred Mengerink. ,,De vinger- en teenafdrukken zijn achtergelaten door fabrieksarbeiders tijdens het vormen en drogen van de bakstenen.”
Moeite mee
Wie goed kijkt ziet soms ook vinger- en teenafdrukken van jonge kinderen die moesten meehelpen om de kost te verdienen. Wilfred: ,,Zelf vind ik het heel bijzonder om de afdrukken aan te raken. Diegenen die ze gemaakt hebben zijn inmiddels overleden, maar de sporen van hun noeste arbeid zijn er nog wel. Met de afdrukken van jonge kinderen heb ik nog wel eens moeite.”
Tekst gaat verder onder de foto
Steenfabrikanten namen destijds graag kinderen aan, het liefst onder de 12 jaar. Zij konden met hun smalle voetjes tussen de rijen stenen doorlopen zonder de steenvormen te beschadigen.
‘Kinderwetje’
De Arnhemse schrijver en voordrachtskunstenaar Jacob Jan Cremer trekt in zijn korte roman Fabriekskinderen fel van leer tegen de kinderarbeid. Ook schrijft hij brieven naar de regering en reist met zijn boodschap het land door. Mede door zijn inzet ziet in 1874 de eerste wet tegen de kinderarbeid het licht, het ‘Kinderwetje’ van S. van Houten.
Die wet zorgt ervoor dat kinderen onder de 12 jaar niet meer in fabrieken mogen arbeiden. Ze mogen nog wel thuis en op het veld werken. De controle op de naleving van de wet is echter gebrekkig, zodat kinderarbeid in de praktijk nog veel blijft voorkomen. De invoering van de leerplicht in 1901 brengt hier verbetering in.
Tekst gaat verder onder de foto
Zelf speuren
Eigenaren van historische panden kunnen zelf ook speuren naar deze vinger- en teenafdrukken. Het makkelijkste zijn ze te herkennen in de gladde vormbakstenen. Maar ook in de handvormsteen kun je ze vinden. ,,Let vooral op kuiltjes aan de randen van de bakstenen. In de kuiltjes van de afdrukken blijft vaak vuil achter, waardoor ze qua kleur wat afsteken van het oppervlak.”